Ιστορικά στοιχεία της Ραψάνης(18ος-19ος),του Κώστα Σπανού

Κώστας Σπανός 
Ιστορικά στοιχεία της Ραψάνης
(180ς . 190ς αιώνες)

 Ο ακριβής χρόνος ίδρυσης της Ραψάνηςδεν είναι εύκολο, σήμερα, να προσδιορισθεί. Για το µόνο που µπορούµε να µιλήσουµε µε
βεβαιότητα είναι το ότι η ίδρυση του οικισµού είναι προγενέστερη του έ-
τους 1547, κατά το οποίο ιστορήθηκε το ναυδριο του Προδρόµου,ιστα
νοτιοανατολικά του οικισµού. Στη νότια θύρα αυτού του ναϋδρίου δια-
βάσαµε την παρακάτω μεγαλογράμματη επιγραφή: 1

ανηγέρθη και ανηστορίθη ο θείος και πάνσετος ναός του τιμίου προφήτου Προδρόμου και βαπτιστού Ιωάννου/δια συνδρομής και εξόδου κόπου τε και μόχθου των εντιμοτάτων αρχόντων Ράψιανης Μεθοδίου ιερομονάχου Δημητρίου ιερέως ,Ανδρονίκου  ιερέως και Ιωάννου αδελφού αυτού εν ΖΝΕ Ινδικτίωνος Ε/ μηνί Σεπτεμβρίου εις τας Ι

Το ναυδριο αυτό, σύµφωνα µε µία άλλη επιγραφή, ανεγέρθηκε -
ιστορήθηκε το έτος 1544, οπότε ο οικισµός είναι αρχαιότερος του έτους
αυτού. Η επιγραφή αυτή έχει ως εξής:2

+ εσταρί/σθη ο θι(ος)/ναός του αγί/ου ιω(αννου)του Πρ(ο)δρ(ό)μου/ετει ζνβ/εν μηνη ιουνίου /εις τας κζ.

/

Το γεγονός ότι στην επιγραφή της ανέγερσης - ιστόρησης του ναϋ-
δρίου (1547) µνηµονεύονται δύο ιερείς του οικισµού σηµαίνει ότι η Ραψά-
νη είταν µία καλά οργανωµένη οικιστική µονάδα, της οποίας οι κάτοικοι

αποτελούσαν δύο ενορίες. Φρονούµε ότι οι ενορίες αυτές είταν οι ίδιες µε
τις µεταγενέστερες, του Αγίου Αθανασίου και της Παναγίας.

Στα µέσα του 160υ αιώνα, πριν δηλαδή την ανάπτυξη του θεσµού
των κοινοτήτων, οι άρχοντες (προεστοί) της Ραψάνη-; είταν κυρίως κλη-
ρικοί. Στην επιγραφή της ιστόρησης µνηµονεύονται τέσσερες προεστοί
από τους οποίους οι τρεις είναι κληρικοί: ένας ιεροµόναχος και δυο ιε-
ρείς.

Είναι πολύ πιθανό ο ιεροµόναχος να εγκαταβίωνε σε κάποιο µονα-
στηράκι της περιοχής. Εάν δεν πρόκειται για τον Αϊ - Γιάννη τον Πρόδρο-
µο, τον οποίο προαναφέραµε, ίσως είχε έρθει στη Ραψάνη από κάποιο
µοναστήρι της ευρύτερης περιοχής του Ολύµπου ή της Όσσας.

Καθώς δεν υπάρχουν πηγές δεν µπορούµε να δώσουµε την εικόνα
της Ραψάνη-, µέχρι τα µέσα του 180υ αιώνα. Μπορούµε, βεβαίως, να
πούµε ότι, όπως συνέβαινε σε όλα τα χωριά, η οικονοµία της Ραψάνηο
είταν κλειστή. Οι κάτοικοί της παρήγαγαν ό, τι είχαν ανάγκη για να επι-
βιώσουν.

Για την περίοδο 1750 - 1881 έχουµε στη διάθεσή µας αρκετά στοιχεία
για την ιστορία της Ραψάνης, χάρη στο κατάστιχο του Αγίου Αθανασίου,
το οποίο ανακαλύψαµε 1Ό 1979 και δηµοσιεύσαµε το 1981-1982,3 και το
οποίο, δυστυχώς, έχει χαθεί πριν από µερικά χρόνια, όπως ακούσαµε.

Από τη µελέτη των σελίδων του καταστίχου, το οποίο αφορά µόνο
την µια ενορία (του Αγίου Αθανασίου) πληροφορούµαστε ότι ο ναός διέ-
θετε 100 δωµάτια - κελιά, νερόµυλους, χάνια, φούρνους και µωρεοπερί-
βολα. Τα δωµάτια τα νοίκιαζε σε διάφορους επαγγελµατίες εισπράττο-
ντας αρκετά ποσά, µε τα οποία αντιµετώπιζε τα έξοδα της κοινότητας:
πλήρωνε τους µισθούς των δασκάλων, των ιερέων, των ψαλτών. Ένα α-
πό τα παράξενα έσοδα του κατάστιχου προέρχεται από την πώληση
του αγοροβότανου!Λόγω της οικονοµικής ακµής του οικισµού υπήρχε εδώ έντονη εµπορική κίνηση. Οι εµπορικές συναλλαγές γίνονταν στο Παζάρι, στην πλατεία δηλαδή του οικισµού, και στην Ιτιά Παζάρι, στη δεύτερη πλατεία του οικισµού. Στις γραφές του 1781 γίνεται µνεία του καζανιού της από-
σταξης των στέµφυλων. Εποµένως η αµπελοκαλλιέργεια στη Ραψάνη εί-
ναι πολύ παλιά. Την επόµενη χρονιά (1782) αναφέρεται η αγορά κρασιού
από την Αθανάτη - Μελίβοια της Αγιάς! Πιθανόν αυτή τη χρονιά να µην
υπήρξε καλή σοδιά. Δεν αποκλείεται, όµως, να µην είχε πάρει έκταση η
αµπελοκαλλιέργεια.

Η κοινοτική αρχή της Ραψάνηι; λειτουργούσε µε βάση κάποιους κα-
νόνες. Η εκλογή των προεστών γινόταν κάθε χρόνο τον Μάρτη που εί-
ταν η αρχή του οθοµανικού οικονοµικού έτους. Από ό, τι διαπιστώσαµε,
µελετώντας το κατάστιχο, δεν υπήρχε σταθερή ηµεροµηνία. Σε µερικές,
µάλιστα, περιπτώσεις η εκλογή έγινε τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο,

Με το περιεχόµενο των σωζόµενων το 1979 φύλλων του καταστίχου,
συντάξαµε τον κατάλογο των επιτρόπων του Αγίου Αθανασίου, οι οποίοι
είταν, ταυτοχρόνως, και κοινοτικοί άρχοντες. Ο κατάλογος αυτός έχει
ως εξής:

1778-1781 : Ζαφείρης Νικολάου
1782-1783: Κατσαβάνος

1784-1787: Αναστάσης Δηµ. Κεφαλάς
1788 : χατζη - Γιάννης Κατζούµπης
1789-1790: Νανάκος Ρεφεντάρης
1791-1792: Αναστάσης Δηµ. Κεφαλάς
1792-1794:

1794-1796: Αναστάσης Δηµ. Κεφαλάς
1797-1798: χατζη - Γιάννης Κατζούµπης
1799: Ριζάκης Τζιλιµάνης

1800: Νίκος Ζήση

1801: Ζησιός Ζαφείρη (Νικολάου;)
1802 : Στάθης της Αργύρινας
1803: παπα - Χριστόδουλος
1804-1805: Νανάκος Ρεφεντάρης
1806-1807: Αργύρης Αναστασίου
1808-1816: Βαρσάµης ω
.1817-1818: Χαδούλης Αγοραστού 
1819: Θεοχάρης Παπαγεωργίου
1821 : Ζησιός Κανάκης

1822: Χαδούλης Αγοραστού
1823-1826:

1827: Ζαφείρης Νταλαµάγκας
1828-1829:

1830-1833: παπα - Γιώργος Οικονόµου
1834-1853:

1854: Μιχάλης Αθ. Νασίκας

Γραπτές πληροφορίες έχουµε για την Ραψάνη, εκτός από το προα-
ναφερόµενο κατάστιχο, µετά το 1791. Στην Γεωγραφία Νεωτερική περί
της Ελλάδος,4 των Φιλιππίδη - Κωνσταντά, αναφέρονται τα εξής:

«Ράψιανη χώρα χριστιανική αντικρύ εις τα Αµπελάκια, εις τόπο πλα-
γινό, όµορφον όµως και υγιεινό, εις τους πρόποδας του Ολύµπου, από
τα αριστερά του Πηνειού, από τον οποίον απέχει ως µιάµιση ώρα· έχει
ως εφτακόσια σπίτια, όλα χριστιανικά. Έχει νερά αρκετά και καλά. Αυτή
η χώρα προτήτερα ήταν πολλά ολίγο αξιόλογη· τώρα, όµως, πηγαίνει
αυξάνωντας και ηροκοιττωνταο δουλεύουν και αυτού νήµατα κόκκινα,
καθώς και στα Αµπελάκια, και άρχισαν και αυτοί να πραγµατεύωνται
καθώς οι Αµπελακιώται· έχουν και αυτοί σχολείο καθώς εκείνοι, και το
περιποιούνται, µάλιστα ο φιλοµαθέστατος και φιλογενέστατος επίσκο-
πός τους, ο άγιος Πλαταµώνος Διονύσιος, ο οποίος εσύσιυσε και το σχο-
λείο και τη λοιπή κατάστασι της Ράψιανηο: και του οποίου το όνοµα πρέ-
πει να διαιωνισθή διά τη φροντίδα οπού καταβάλ/ει εις τη βελτίωσι των
επαρχιωτών του. Αυτή η χώρα ανήκει εις την Πελασγιώτιδα, και κρέµε-
ται από τη Λάρισα εις τα πολιτικά, από την οποία απέχει ως εξ ώραις».

Σαράντα χρόνια αργότερα, ο αµπελακιώτης Ιωάννης Λεονάρδος, έγράψε, στην Νεωτάτη της Θεσσαλίας ΧωΡΟΥραφία, τα παρακάτω για
την Ραψάνη, την οποία αποκαλεί «πρωτεύουσα» του Ολύµιτου>

«( ... ) Ένας φιλοτεχνικός τόπος επί τα υψηλά µέρη του Ολύµπου είναι
η ελληνική πόλις Ραψάνη, κειµένη επί ξηρού κλώνου του Ολύµπου, δια-
σχιζοµένου από τον τοίχον της Κοιλάδος των Τεµπών.( ... ) Αυτή συνίστα-
ται υπό οσπητίων περίπου των 800 και αριθµεί εκκλησίας µε εξωκλήσια
έως 1 Ο, µεταξύ των οποίων εγκρίνεται η προ 4 χρόνων ανακαινισµένη εκ-
κλησία εις τιµήν του αγίου Αθανασίου, ήτις χαίρει την έλεuσιν του καλού
ποιµένος αγίου Πλαταµώνος και Λυκοστοµίου, όστις υπόκειται εις τον
µητροπολίτην Θεσσαλονίκης περί αυτήν είναι και το αξιολογώτερον
τµήµα της πόλεως, όπου διαπρέπουν και τινες εύκτισται οικοδοµαί, µέ-
ρος των οποίων, κατά το 1833, εκάη από του καπητάν Δήµου, καθ' ην
περίστασιν και εµφύλιος πόλεµος ηγέρθη, πεσόντος του αδελφού του
καπητάν Δήµου Κουτούλα, και συν αυτώ και τινων εγχωρίων: ο δε πόλε-
µος ήτον της ολεθρίου διχονοίας των αποτέλεσµα, φιλονεικούντων διά
την φιλοπρωτείαν της πόλεως, χωρίς να γνωρίζουν την χρήσιν του αξιώ-
µατος απέβη, λοιπόν, θυσία της διχονοίας η πόλις ερηµωθείσα· τω όντι
οι άνθρωποι µανθάνουν και συνηθίζουν όλα τα άλλα ευκολωτερον, πα-
ρά την ησυχίαν και οµόνοιαν και την εκ τούτου προερχοµένην ευδαιµο-
νίαν των!

Η πόλις Ραψάνη ήτον πρότερον εις άκρον καλλιεργηµένη και ανθού-
σα εις τας τέχνας και εµπόριον, το οποίον µάλιστα είχε µε την πεφωτι-
σµένην Ευρώπην, εκ του διότι έπεµπεν εις αυτήν τα βεβαµµένα νήµµατά
της και διά τούτο είχε τότε πολλούς ευκαταστάτοικ; άνδρας, εκ των ο-
ποίων ήδη ολίγιστοι έµειναν. Αυτή και προ τινων χρόνων ήτον η πλέον
λαµπροτάτη και η ως επί το πλείστον εµπορεύουσα και υφαντουργού-
σα πόλις του Ολύµπου όροικ: και µάλιστα επί του αοιδίµου πρωεστού
της γερο - Βαρσάµη εσυνίστατο από αξιόλογον πληθύν υφαντουργικών
εργοστασίων αλατζιάδων και άλλων ποικίλων υφασµάτων, τώρα όµως µετρούνται επί των δακτύλων.

Η εντοπία Ελληνική Σχολή είναι κατάστηµα του αοιδίµου µουσηγέτου
και προστάτου της Διονυσίου, του προ 80 ετών εδώ επισκοπεύσαντος,
ον εκοιλοπόνησεν αύτη η µητρίς. Η θέσις, το κλίµα και τα νερά της πό-
λεως δεν είναι από τα κάλλιστα του Ολύµπου όρους. Ταύτην περικυκλώ-
νουσι καλλιεργηµένοι αγροί και επιµεληµέναι άµπελοι µε εξαίρετα στα-
φύλια. Ως προς τας δηµοσίους, ηδονικάς περιδιαβάσεις έχει τα εξωκλή-
σια της, εκ των οποίων το εν λόφω κείµενον εις µνήµην του αγίου Θεο-
δώρου, φερει µεγαλυτέραν τέρψιν ( ... )>>!

Στη δική του ΧωΡΟΥραφία της Ανατολικής Θεσσαλ(ας του 1838, ο
Γρηγ. Κωνσταντάς έγραψε τα εξής για την Ραψάνη.έ

«Η Ράψανη (είναι) χώρα χριστιανική, αντικρύ των Αµπελακίων, υπε-
ράνω των Τεµπών επί τ' αριστερά του Πηνειού µίαν και ηµίσειαν ώραν
απέχουσα αυτού προς το βορειοδυτικόν εις τους πρόποδας του Ολύ-
µπου, η οποία προ ολίγον τινών ετών είχε περίπου επτακοσίας οικίας,
σχολείον ελληνικόν, βιβλιοθήκην, εταιρείαν εµπορικήν, η οποία εµπορεύ-
ετο εκ; την Γερµανίαν µε κόκκινα νήµατα και άλλα προϊόντα της Τουρ-
κίας, ως οι Αµπελακιώται· νυν δε έρηµος σχεδόν και αφανής. Εις τα πο-
λιτικά υπόκειται εις την Λάρισσαν, της οποίας απέχει επτά (ώρας) ως
προς το ανατολικοβόρειον. Εις δε τα πνευµατικά εις την επισκοπήν τού
Πλαταµώνος. Γην εργάσιµον αυτή η χώρα δεν έχει σχεδόν τελείως»!

Τα ίδια περίπου αναφέρονται και στην ΠεΡιήΥησι ή ΤΟΠΟΥραφία, του
1860, του Νικ. Μάγνητα.?

«( ... ) Η πόλις αύτη πρότερον είχεν επτακοσίας οικίας, εταιρίαν εµπο-
ρικήν, βαφεία κοκκίνων νηµάτων, σχολείον ελληνικόν, βιβλιοθήκην µε 

τρίαν. Οι κάτοικοι εµπορεύοντο µε νήµατα και άλλα προϊόντα της Τουρ-
κίας εις την Γερµανίαν, ως ΟΙ Αµπελακιώται, τώρα όµως είναι έρηµος και
αφανής καθώς και τα Αµπελάκια, έχουσα µόλις 3.500 ψυχάς Χριστιανών
και 8 έως 1 Ο εκκλησίας. Απέχει της Λαρίσσης 7 περίπου ώρας προς το
ανατολικοβόρειον, εις θέσιν ανώµαλον µεν, αλλ' υγιεινήν και τερπνήν, κα-
τάρρυτον από ύδατα, και κατάφυτον από δένδρα κάρπιµα και συκαµη-
νέας. Προϊόντα µετάξιον ολίγον και άλλα παραµικρά πράγµατα, επειδή
δεν έχει γην καλλιεργήσιµον»!

Την εικόνα της Ραψάνηι; του 1878, λίγο πριν την έναρξη της επανά-
στασης αυτού του έτους, µας έδωσε ο Αδάµ Ανακατωµένος:

«Εκ απόστασιν 7 ωρών από Λαρίσσης και 9 εξ Ελασσώνος, βορειοδυ-
τικώς, κείται η Ραψάνη εις θέσιν ανώµαλον, υγιεινήν και τερπνήν, κατάρ-
ρυτον από ύδατα, και κατάφυτον από δένδρα κάρπιµα και συκαµηνέας,
ας καλλιεργούσι πλειότερον ένεκα του ορεινού µέρους ο δηµητριακός
καρπός δεν επαρκεί εις τας ανάγκας της χώρας. Εις την αυτήν κατηγο-
ρίαν υπάγονται και τα πέριξ αυτής ευρισκόµενα δέκα ελληνοχώρια, άτι-
να έχουσιν ως κέντρον την πρώην λαµπράν Ραψάνην, ήτις υπεράνω των
Τεµπών, αριστερά του Πηνειού και απέναντι των Αµπελακίων ίσταται
ως δεσπόζουσα εν τω µεγαλείω τούτω της φύσεως ( ... ).8

Και η Ραψάνη υπέστη φρικτάς περιπετείας υπό των στιφών των Αλ-
βανών, επί της εποχής του Αλή πασά και µετέπειτα, οπότε οι χριστιανοί
και εξαντληθέντες εκακοποιούντο πάντοτε υπό των γειτόνων Κονιάρων,
οίτινες εσκήνωσαν εις τους πρόποδας του Κισσάβου και του Ολύµπου.

Η χώρα αριθµεί νυν ναούς οκτω ο είς εξ αυτών ων ετοιµόρροπος δια-
σώζει επί του τοίχου την καλλιτεχνικωτάτην εικόνα του Ηρώδου, έργον
της εποχής των Βυζαντινών. Ενί λόγω, όπου και αν στραφή τις συγκινεί-
ται υπό τω ερειπίων, της πενίας και θαυµάζει συγχρόνως την
γενναιοψοχϊαν τω κατοίκω ι οίτινες κεκυφότες βαδίζουσιν οτέ µεν προς την Λάρισαν, οτέ δε προς τον απαίδευτον µουδίρην, όστις δεν παύ-
ει να τους πιέζη εκµεταλλευόµενος αυτούς. Ευτυχώς σώζονται εισέτι ευ-
γενείς τινες ψυχαί, αίτινες δεν παύουσι προστατεύουσαι τους αδυνά-
τους και περιποιούµεναι την άλλως τε καλήν βιβλιοθήκην και τα δύο σχο-
λεία, µιµούµενοι τους φιλοπόνους προγόνους, ων τα έργα αργότερον η ι-
στορία των δούλων επαρχιών θα µνηµονεύση.

Ουδείς δύναται να φαντασθή πόσον ήτο µεγάλη και εις ακµήν η χώ-
ρα αύτη, ότε οι Ραψανιώται εξηκολούθουν αµιλλώµενοι βιοµηχανικώς µε-
τά των Αµπελακιωτών πέµποντες εις Γερµανίαν τα κόκκινα νήµατα και
τους µεταξωτούς αλατζάδες. Οι Ραψανιώται ολίγον τραχύτεροι και ως
εκ της θέσεώς των διήρχοντο διά των ηµιόνων ευκόλως τα στενά του ο-
λύµπου, δι' ων ευρίσκοντο εν ακαρεί εις τα ενδότερα της Μακεδονίας,
χωρίς να τεθώσιν, ως οι Αµπελακιώται, Τυρναβίται και Τσαριτσανιώται,
υπό τας φρικτάς διατυπώσεις του τελωνείου των τότε χρόνων.

Είχον δε και άλλας αρετάς, την µετριότητα της πολυτελείας ενώ αι
άλλα ι βιοµηχανικαί πόλεις, ως ωνοµάζοντο τότε, εστόλιζον πολυτελώς
και τα αµενηνά κάρηνα, διό και εγκαίρως είλκυσαν την προσοχήν των πέ-
ριξ αγρίων Κονιάρων, οίτινες διά τελευταίαν φοράν επέπεσον εκµηδενί-
σαντες παν ό, τι είχε σεβασθή η σπάθη του λαφυραγωγού Αλβανού. Διό
και µέχρι τούδε διεσώθη η πικρία µεταξύ των Ραψανιωτών και Αµπελα-
κιωτών».?

Πιο ακριβείς πληροφορίες για την Ραψάνη µας άφησε ο ταγµατάρχης
του µηχανικού Νικ. Σχινάς, στις Οδοιπορικές σηµειώσεις του. Μολονότι
δεν κάνει κολακευτικά σχόλια για τους Ραψανιώτες, αξίζει να δούµε τι έ-
γραψε στα 1886.10

«Ραψάνη: πρωτεύουσα του Δήµου Ολύµπου της επαρχίας Τουρνά-
βου, αποτελουµένου εξ επτά χωρίων και έχοντος εν όλω πληθυσµόν
5270. Η κωµόπολις αυτή, προ της ελληνικής επαναστάσεως ηρίθµει περί
τας 800 πλουσίας οικογενείας και είχεν ονοµαστά σχολεία, διευθυνόµενα
υπό µαθητών Ευγενίου του Βουλγάρεως, αξιόλογον εµιτόριον και βιοµη-
χανίαν βαφής, µετάλλων και νηµάτων και υφαντουργίαν περιφήµων α-
λατζάδων καταναλισκοµένων εν Μακεδονία και καλλιέργειαν αµπέλων,
έτι δε διέτρεφε και µεταξοσκώληκας. Μεταξύ των οικιών αυτής διεκρίνε-
το αληθές µέγαρον, σεράγι του Σουλιώτου λεγόµενον, ήτοι του γραµµα-
τέως του Αλή πασσά Τ επενλελή, καταστραφέν κατά την επανάστασιν
του 1878 µετά της και µετ' αυτό ερχοµένης επισκοπής Πλαταµώνος και
πολλών άλλων οικιών. Μολονότι οι κάτοικοι ταύτης µετέσχον της µεγά-
λης επαναστάσεως, µολαταύτα, ένεκεν των ισχυρών αυτής οπλαρχη-
γών, η κωµόπολις δεν κατεστράφη τότε ως άλλα χωρία, αλλ' έπειτα υ-
πέστη λεηλασίας, ων ένεκεν ουκ ολίγοι των ευπόρων αυτής έφυγον εις
Θεσσαλονίκην και Λάρισαν.

Ο σηµερινός πληθυσµός της Ραψάνης ανερχόµενος εκ; 1.920 κατοί-
κους, οικούντας εκ; 500 οικίας λιθοκτίστους διωρόφους και κεραµοσκε-
πείς, ασχολείται κυρίως εκ; το εµττόριον, την αµπελουργίαν και την πα-
ραγωγήν οίνου, παραµελήσας την µεταξοσκωληκοτροφίαν και την υφα-
ντικήν, εκ; ην ολίγοι ασχολούνται. Έχει δύο ναούς, του Αγίου Αθανασίου
και της Υπεραγίας Θεοτόκου, έχοντος εσωτερικάς διαστάσεις, άνευ του
ιερού, µήκος 22,40 µ. και πλάτος 11,60 µ., σχολείον δηµοτικόν και ελλη-
νικόν, 5 πενιχρά καφεία, 4 παντοπωλεία, 4 κλιβάνους, 1 Ο υποδηµατο-
ποιεία, 6 υδροµύλους, ων έκαστος το ηµερονύκτιον αλέθει 1 50 οκάδας, 2
νεροτριβάς και αφθονίαν ποσίµου ύδατος, έλλειψιν δε καυσίµου ύλης.
Διατρέφει δε, 150 ηµιόνους και όνους, 125 βόας και 5 χιλ. πρόβατα. Οι
νυν κάτοικοι αυτής διακρίνονται επί αξενία και αισχροκερδία, ως παρέ-
χοντες άπαντα τοις εν αυτή διαµένουσιν εις τιµάς υπερτιµηµένας ( ... )>>.

Αξιόλογη είναι η περιγραφή της Ραψάνηζ, την οποία µας άφησε ο ε-
πίσκοπος του Πλαταµώνα Αµβρόσιος Κασσάρας, στα 1895, παρόλο που
υιοθέτησε τη αφελή ερµηνεία του τοηωνυµίου:"" 

«Ραψάνη ( ... ). η κωμόπολις αύτη ήτο η τέως έδρα του Επισκόπου, με- τατεθείσα εξ Αμπελακίων τω 1845 υπό του τότε μεν Πλαταμώνος, είτα δε Μητροπολίτου Σισανίου Μελετίου. Νυν το οικοδόμημα του Επισκο- πείου, πυρποληθέν ως γνωστόν, κείται σωρός πετρών, χωρίς ελπίδος κατά τα φαινόμενα ανοικοδομήσεως αυτού. Έχει κλίμα ευκραές και δύο ενοριακάς Εκκλησίας, ων η της Παναγίας η καθεδρική και μάλλον πολυ- τελεστερα, εγένετο και αύτη κατά Μάρτιον ενεστώτος έτους παρανάλω- α του πυρός [Νυν ίσταται, ανακαινισθείσα, μεγαλοπρεπής, γενομένων και των νέων εγκαινίων αυτής τη 15 Αυγούστου 1892]. Μόνον γραμματική κίνησις, ανάλογος προς την του Λιτοχώρου, δεν' παρατηρείται ατυχώς ενταύθα, στερουμένης εισέτι της κωμοπόλεως ταύτης και Παρθεναγωγείου και πλήρους Ελληνικής Σχολής, δι' ην ο κα- τά κrnρούς Επίσκοπος δωρείται εκ της εαυτού επιχορηγήσεως εικοσάλι- ρο ετήοιον συνδρομήν. Και νυν μεν η προς τα γράμματα αδιαφορία των ατοίκων τής καθ' ημάς πρωτευούσης ταύτης υπάρχει βεβαίως δεδικαι- μένηι διότι πάσα ι μεν αι οικίαι αυτών ελαφυραγωγήθησαν, υπέρ ε ατόν δε παρεδόθησαν τω πυρί ου προ πολλών μηνών υπό των πε- , ων Οθωμανών. ι έχομεν υπ' όψιν ημών το παρελθόν, ταύτα λέγοντες, και δη α- , επί τριακονταετία και άνω.ήδρευσεν εν αυτή διαρκώς ο Επίσκοπος. T-,.,,,",,u',, δι' ελπίδος ότι ο εν Κων/πόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος, ο εγένοντο γνωστά τα γραμματικά της κωμοπόλεως ταύτης q:άIporrIaJ θέλει επέλθει χρηματικώς επίκουρος και της κοινότητος ταύ- τότε συν Θεώ θέλει εκλείψει πεποίθαμεν η παρατηρουμένη αύ- c,.,,,,,,,,,,".ψις εκ της κωμοπόλεως ταύτης. - 9ΑΨΆVη φαίνεται ότι είναι όχι πολύ αρχαίος συνοικισμός. Διηγού- 'Παραδόσεως οι κάτοικοι ότι προ διακοσίων ετών ήτο τόπος ερη- , δε άλλων χωρίων, άνω και κάτω της Ραψάνη-; ευρισκομένων, σ.'t~(!.ομένων Ίσβορος και Κεραμείδι, οι κάτοικοι ουνήλθον επί το συ ώκισαν την νυν Ραψάνην, ης το όνομα, ως λέγουσιν, εδόθη -- _' ης τότε εν τω τόπω εκείνω κατοικούσης γραίας τινός Αραπ

ηκούετο συγκεκομμένως Ράψα. Και ο μεν Ίσβορος, εξ εβδομή-
ών οικούμενος, έκειτο ύπερθεν των πλατάνων του νυν καλου-
..-oJ •••••.. ". ~ •. H1λJOυ, εις την κυριότητα του οποίου υπήγετο το προς το

ζερόν τσαίρι, Το δε Κεραµείδι πολυανθρωπότερον του άλλου ον, έκειτο
εις τας ανατολικάς πλευράς του αντικρύ της Ραψάνηξ Προφήτου Ηλιού,
επί των Τεµπών ακριβώς, απολήγον εκεί όπου νυν ευρίσκονται τα λεγό-
µενα Ραψανιώτικα Καλύβια. Εις τούτου του χωρίου την κυριότητα υηή-
γετο η πλείστη προ αυτού υπάρχουσα κοιλάς των Τεµπών, ο ευφορώ-
τατος ούτος τόπος, ο νυν αφεντικός λεγόµενος και ων. Και ιδού εντεύθεν
η εξήγησης των διισχυρισµών των Ραψανιωτών επί των ειρηµένων τό-
πων, ως αυτοίς ανηκόντων».

Λίγα για την Ραψάνη του τέλους του 190υ αιώνα, συµπληρώνει ο Βο-
λιώτης Ζωσιµάς Εσφιγµενίτης, ο οποίος, ανάµεσα στα άλλα, έγραψε:

«Η Ραψάνη ( ... ) κατοίκους έχει 192o, δύο ενοριακούς ναούς, τον της
Κοιµήσεως της Θεοτόκου, ον κατά τα 1878 Φεβρουαρίου 27 έκαυσαν οι
Τούρκοι και ήδη ανακαινισθείς ενεγκαινιάσθη τη 15 του παρελθόντος µη-
νός Αυγούστου [1892}, και τον του Αγίου Αθανασίου: έχει δε και 6 παρεκ-
κλήσια ( ... )>>.12

Κλείνοντας ας σταθούµε στην ετυµολογία του τοπωνυµίου, για να
µην µείνουµε µε την αφελή ερµηνεία της Αράπισσας που έγινε Ράψα, απ'
όπου το τοπωνύµιο Ράψιανη.

Δεν είναι εύκολο να βρούµε την αρχή του τοπωνυµίου. Σηµειώνουµε
µόνο ότι στο Κρυονέρι της Αττικής, τα µαλακά πετρώµατα τα ονοµάζουν
ραψάνες.13

1. Βλ. Κώστας Σπανός, Το κατάστιχο του Αγίου Αθανασίου της Ραψάνης (1778 -
1889), Θεσσαλικό ΗμερολόΥΙΟ 2 (Λάρισα 1981) 66.

2. Βλ. Κώστας Σπανός, ό.π., σ. 65.

3. Βλ. στο Θεσσαλικό ΗµερολόΥΙΟ 2 (1981) 65 - 108 και 3 (1982) 131-162 και αυτοτελή έκ-
δοση, Λάρισα 1982, σ. 80.

4. Βλ. Δανιήλ Φιλιππι'δης - Γρηγόριος Κωνσταντάς, ΓεωΥραφία Νεωτερική περί της
Ελλάδος. Επιµέλεια Αικ. Κουµαριανού, εκδόσεις «Ερµής», Αθήνα 1970, 124.

5. Βλ. ΙωΆWης Λεονάρδοξ, Νεωτάτη της Θεσσαλίας ΧωΡΟΥραφία. Εισαγωγή, σχόλια,
επιµέλεια Κώστας Σπανός, εκδόσεις «Θετταλός», Λάρισα 1992,76-77.

6. Βλ. Γιώργος Θωµάς, Η ανέκδοτη ΧωΡΟΥραφία της Ανατ. Θεσσαλίας από τον Γρη-
Υόριο Κωνσταντά, Βόλος 1991, 22-23.

7. Βλ. Νικ. Μάγνηκ, ΠεριήΥησις ή ΤΟΠΟΥραφία της Θεσσαλίας και Θεπαλικής ΜαΥνη-
σίας ( ... ), εν Αθήναις 186Ο, 15.

8. Βλ Αδάµ Κ. Α\ ατωµόοος, Τα νέα όρια της ΕΛλάδος ήτοι ΤΟΠΟΥραφικαί και εθνο-
λΟΥικαί σηµειώσεJς περί της Θεσσαλίας, Ε\' AθήYαJς 1887, 23.

 

9.   Βλ. Αδάµ Κ. Ανακατωµένος, ό.π., ο. 25-26.

10.Βλ. Νικ. Σχινάς, Οδοιπορικαί σηµειώσεις Μακεδονίας, Ηπείρου, νέας οροθετικής
γραµµής και Θεσσαλίας, εν Αθήναις 1886, 218-219.

12.    Βλ. Ζωσιµάς Εσφιγµενίτης, Δήµος Ολύµποu, Προ,

13.   Βλ. εφηµερϊδα ΈΘνος, φ. 9.6.1982.

Υ.Γ. Το παρόν κείμενο δημοσιευτηκε στα πρακτικά του Α΄'Ιστορικού συνεδρίου Ραψάνης , το 1996.Ο κ. Σπανος είναι εκδότης του Θεσσαλικού Ημερολογίου και ένας από τους πίο αξιόλογους ερευνητής του θεσσαλικού χώρου .Το κατάστιχο φυλλάσεται στη βιβλιοθήκη Ραψάνης .